Hoe kom je tot digitaal inclusieve media?

John Leek
John Leek 18 oktober 2021 - Leestijd 10 minuten

Tijdens de Dutch Media Week brainstormden mediamakers en ervaringsdeskundigen over de vraag hoe je inclusieve media maakt. Lees hieronder het verslag van John Leek.

Hoe kom je tot digitaal inclusieve media-programma’s voor televisie, radio en podcasts? Op zoek naar het antwoord op die vraag, organiseerden de Alliantie Digitaal Samenleven en NPO Innovatie tijdens de Dutch Media Week een brainstormdag voor makers én de mensen die dagelijks ervaren wat het betekent om belemmerd te worden door steeds meer digitale media. Media die bovendien vaak niet goed toegankelijk zijn. Deze ervaringsdeskundigen, soms zelf óok mediamaker, weten en voelen bijvoorbeeld hoe taalgebruik als belemmering kan werken.

Een diverse groep ervaringsdeskundigen bedienden de makers van hun kritische blik, gevormd door de vele ervaringen die zij dagelijks opdoen: taalambassadeur Ab, visueel beperkte makers Tatjana en Sander, maar ook mensen die dagelijks werken met mensen die moeite hebben met de digitale wereld, zoals Ronald, Zakaryah en Margreet.

Op maandag 4 oktober, tijdens Dutch Media Week en in Beeld en Geluid, was het zover. De ervaringsdeskundigen rond digitale inclusie ontmoetten een groep mediamakers van NOS, NTR, Regionale Omroepen, Omroep Max, BNNVara en VPRO. Ervaringsdeskundigen Vera, Tatjana, Sander, Ellen, Melvin, Graddie, Ab, Fatiha, Gerrie, Ronald, Margreet, Zakaria, Marie, Rob en Gregory gingen de dialoog aan met deze makers en werkten intensief aan inclusieve nieuwe ideeën voor de omroepen. “Een confronterende ervaring”, zoals een maker van de VPRO het noemde aan het eind van de dag.

Bij binnenkomst ontving ieder een koptelefoon, dus dat beloofde al wat. Rolf Schreuder van de Alliantie Digitaal Samenleven, heette iedereen welkom en gaf uitleg over het programma, waarna ondergetekende de doelen en onderscheidende werkwijze van de Alliantie Digitaal Samenleven presenteerde: Zet altijd de mens centraal! Neem de dialoog met een zo breed mogelijke vertegenwoordiging uit de samenleving altijd als uitgangspunt en blijf dit doen. Dit is een noodzaak om tot een digitaal inclusievere samenleving te komen. Deze doelstelling streeft de Alliantie na als publiek-privaat initiatief: iedereen in de samenleving is hiervoor nodig. Deze doelstelling van de Alliantie sluit natuurlijk perfect aan bij die van de NPO, die er ook is voor iedereen.

"Ontwerpen voor de gemiddelde mens kan niet"

Mediamaker Paul van der Ham, onderdeel van het collectief 'Cultuur met je oren', liet de zaal luisteren naar zijn project Blikvanger, waarbij kunstwerken in audio worden omgezet middels binauraal geluid. Dat wil zeggen dat je via een koptelefoon in beide oren een ander geluid te horen krijgt, waardoor een ruimtelijk effect ontstaat. Terwijl het grote scherm afbeeldingen van schilderijen vertoonde, waande je je via de koptelefoon in een grote ruimte. Een effect dat sterker werd als je je ogen dicht deed. Makers Sander (“bijzonder”) en Tatjana (“mooi gedaan”) waren te spreken over deze productie. Paul werkt al lang volgens het principe van ‘inclusief ontwerpen’, ook in de museumwereld. Hij toont een fragment van Hugo de Jonge die vertelt dat de Corona-app voor iedereen is te downloaden, waarbij de minister voor het gemak even vergat dat vele Nederlanders geen of geen geschikte smartphone of wifi hebben. “Ontwerpen voor de gemiddelde mens kan niet”, aldus Paul. Hij benadrukt dat je goed moet kiezen voor wie je wilt ontwerpen. Ook Paul onderstreept dat luisteren naar je publiek en ‘testen, testen, testen’ cruciale stappen zijn in het ontwerpen en maken van nieuwe producten. Hij is zo enthousiast geworden van inclusief ontwerpen dat hij nu ook standaard zijn podcasts transscribeert.

Joeri van Dongen van Inspiration Company lichtte toe waarom het in een brainstorm zo belangrijk is om ‘cirkeldenken’ te doorbreken, het denken in ingesleten patronen. Hij demonstreerde hoe onze blik vast kan zitten aan wat we denken te zien. De ‘sigaar in de muur’ bijvoorbeeld werd door bijna niemand gezien. Maar als je hem eenmaal zag, bleef je hem ook zien. Zou er niet ook een interessant voorbeeld op auditief gebied zijn, vroeg ik me af. Ervaringsdeskundige Vera maakte een vergelijking met ingesleten vooroordelen, met een voorbeeld waarin een jonge man onterecht dacht dat zij, als ouder iemand, digitaal minder handig was dan hijzelf. Belangrijke brainstormspelregels, zoals ‘oordeel uitstellen’ en ‘lef en lol’, werden toegelicht, waarna de vier teams naar voren werden geroepen. Teams werden gekoppeld aan een aantal ervaringsdeskundigen en gingen aan de slag.

Foto1

Vlak vóór de presentaties van de vier teams, spraken Rolf en ik de ervaringsdeskundigen over hun ervaringen. Melvin noemde de co-creatie sessie “een goed begin, maar nu zien hoe het verder gaat, hoe jullie het verder aanpakken”. Margreet en Vera noemden het belang van “en nu doorgaan, en betrek er steeds ervaringsdeskundigen bij”. Het manifest digitale inclusie werd ook genoemd en het belang om daar snel op door te pakken. Sander en Tatjana zeiden “luister naar elkaar”, een duidelijk en dringend advies.

En toen waren daar de vier ontwerpteams met hun ‘pitch’, het door hen mét de ervaringsdeskundigen bedachte idee. Het eerste idee, ‘Het Nieuwsplein’ (team NOS & Regionale Omroepen) werd door Sander van Barneveld gepresenteerd. Zij vinden dat er teveel nieuws is, dat iedereen weer op een andere manier tot zich wil nemen. Zij stellen zich dus voor dat ze samen ‘nieuws-bouwblokken’ aanbieden aan andere partijen. Deze foto’s, video’s, podcasts, artikelen kunnen dan door andere organisaties aan hun achterban worden doorgegeven. Gregory stelde een scherpe vraag: “maar hoe zorgen jullie dat de doorgevende partijen dat aanbod op een inclusieve manier laten doorgeven aan de achterban?” Dat leverde een doordenkertje op voor de pitchende programma-makers. Ronald adviseerde om vooral ook te kijken naar partners als https://www.passendlezen.nl.

Team twee (NTR), verbond hun voorstel aan een bestaand programma: ‘Wat je niet leert’, een podcast-serie over alledaagse levensvragen. Tijdens de creatie-sessie werd duidelijk dat niet iedereen wist wat een podcast is. Het team, vertegenwoordigd door Anne, kwam dus met het idee om een tour te maken langs buurthuizen, bibliotheken en andere publieke plaatsen om de podcast populairder te maken. Graddie vroeg: “Waarom maak je er geen tv-programma van, dan kan iedereen thuisblijven?”. Volgens Anne werkte dan de auditieve ervaring van de podcast niet. Zelf vroeg ik me nog af of radio hier nog een rol kon spelen. Na een mooi applaus was daar team 3. Omroep MAX presenteerde op ludieke wijze en onder applaus de ‘Maxistent’. Zij willen het persoonlijk contact terugbrengen in de digitale wereld. Eigen medewerkers gaan via een app in gesprek met het publiek, dat vragen heeft. Dat kan via audio, video, tekst of een combinatie.

Inclusie1

Het team benadrukte dat het hier niet om een voorgeprogrammeerd contact gaat, zoals bij chatbots op websites. Melvin vroeg zich af hoe dit 24/7 kan werken met ook nog getrainde mensen. Sander zou het prettig vinden als je dan iemand hebt gesproken, je niet later weer een totaal ander iemand spreekt die niet weet waar het over ging. Het MAX-team erkende dat er nog wel operationele vragen zijn, maar daar was men nog niet helemaal uit. Team vier (VPRO) kwam met ‘De Kaartenbak’.

Inclusie3

Dit plan was eigenlijk van een verbluffende eenvoud: vanaf de allereerste stap bij het bedenken van een programma wordt gebruikt gemaakt van een kaartenbak: een community van een zo groot mogelijke groep ervaringsdeskundigen, die worden betrokken in het proces van co-creatie. In principe kan iedereen in de kaartenbak zitten, zo breed en divers wil het team het aanpakken. Een heel interessant voorstel natuurlijk, waarop een teamlid zei dat van dat co-creatieproces ook nog een real life (tv-)programma gemaakt zou kunnen worden.

Nadat het stormachtige applaus was gaan liggen, waren de twee jury’s aan de beurt. Zowel de makers konden stemmen alsook de ervaringsdeskundigen. Iedereen in de zaal kreeg geldbiljetten ter denkbeeldige waarde van 180 euro en mocht dat verdelen over de vier teams. Een hilarisch tafereel volgde waarbij er flink met biljetten werd gestrooid, maar ieder leek duidelijk in zijn oordeel. De makers waren unaniem: de winnaar was volgens hen ‘De Kaartenbak’ van de VPRO. Met daaropvolgend ‘Maxistent’, ‘Wat je niet leert’ en als vierde ‘Nieuwsplein’. De ervaringsdeskundigen dachten er blijkbaar grotendeels hetzelfde over. Hun winnaar was ook ‘De Kaartenbak’. Met op de tweede plek ‘Maxistent’, de derde plek ‘Nieuwsplein’ en de vierde plek ‘Wat je niet leert’.

Een bepaalde eenvoud in een idee is mogelijk ook wel het meest toegankelijk. Zelf vond ik het voorstel van de NOS ook heel goed, maar waarschijnlijk wat moeilijker voor te stellen, wat abstracter. De ‘Maxistent’ zou zich heel goed kunnen lenen voor verbinding met partners binnen de Alliantie Digitaal Samenleven. Tenslotte was Omroep MAX in de persoon van Jan Slagter in 2020 al campagnepartner. En ‘Wat je niet leert’ biedt mijns inziens heel veel mogelijkheden voor een grote groep Nederlanders. De vraag is natuurlijk: hoe komt men bij deze podcasts, wat zijn dan de onderwerpen? Mooie uitdagingen voor de redactie.

Inclusie2

Egon Verharen van NPO Innovatie riep de makers op om vooral ook verder te gaan met ontwikkelen van deze goede ideeën. Ook de ideeën die wel werden bedacht vandaag, maar nu niet werden gepresenteerd. Mijn afsluiting was een groot dankwoord aan alle betrokkenen, aan partner NPO Innovatie, aan organisatoren Rolf Schreuder en Ellen van Dalen en de belofte dat dit een start was en niet eenmalig. Tenslotte werden er tijdens de napraat in het Grand Café van Beeld en Geluid nog vele ervaringen uitgewisseld. Een duidelijk signaal dat er een snaar was geraakt, bij iedereen.

Dit artikel verscheen ook op de website van de Alliantie Digitaal Samenleven. Over de auteur: John Leek is Manager Creative Industries & Media bij Instituut Beeld en Geluid, en kwartiermaker / programma manager a.i. bij de Alliantie Digitaal Samenleven.

Misschien ook interessant

Niks te zien, van alles te beleven
Bezoeker is reporter in nieuw oorlogsmuseum
Merk-waardige verhalen om van te leren

Ontvang 6x per jaar onze nieuwsbrief met tips over contentmarketing.

Locatie Zwolle

Tjaskerstraat 27
8043 HJ Zwolle
T 038 454 95 96
play@iglow.nl