Een nieuw museum over de Tachtigjarige Oorlog als toeristische trekpleister van de Achterhoek. Het moet medio 2025 klaar zijn en beoogt minimaal 15.000 bezoekers per jaar te trekken. Dat is het plan van Stadsmuseum Groenlo en de Oude Calixtus in Groenlo. Ze bundelden de krachten en tonen dit omvangrijk initiatief om de geschiedenis van de Achterhoek als strijdtoneel in de 16^de en 17^de eeuw op de kaart te zetten.

Maar hoe doe je dat? Een museum vanaf de grond opbouwen. En op welke manier ontsluit je de geschiedenis met nieuwe communicatiemiddelen, als er maar weinig objecten zijn om te laten zien?

Als geboortegrond van bierbrouwer Grolsch was Grol (de oude naam van Groenlo) tot 2000 ook vooral bekend om haar uitgaansgebied met een regionale functie. Het begrip dagtoerisme stond nog in de kinderschoenen. In die periode begon het uitgaansleven af te nemen en vertrok ook veel werkgelegenheid uit Groenlo, waaronder Grolsch.

Vanaf 2002, toen de stad haar 725 jaar stadsrechten vierde, ontstond het idee om het vestingverleden in te zetten als motor voor de lokale vrijetijdseconomie. De belangrijkste pijler werd een terugkerend evenement waarbij de roemruchte geschiedenis van Groenlo tijdens de Tachtigjarige Oorlog herbeleefd kon worden. Het tweejaarlijkse event De Slag Om Grolle werd geboren en groeide uit tot een publiekstrekker.

Gedurende drie dagen in oktober wordt de belegering van Grol door prins Frederik Hendrik in 1627 nagespeeld door honderden re-enactors uit allerlei landen, samen met de inwoners van de binnenstad.

Inmiddels wordt het event bezocht door zo’n 40.000 bezoekers per editie. Kunnen die bezoekers niet vaker naar Groenlo komen, om dit verleden in de Achterhoek tijdens de Tachtigjarige Oorlog ook tussentijds levend te houden? Dat vroegen Roy Oostendorp van het Stadsmuseum Groenlo en Koen Klein Tuente van de Oude Calixtus zich af.

In 2008, nadat de kerk een multifunctionele bestemming kreeg, vormde de Oude Calixtus het decor van een audiovisuele show over de Slag om Grolle. Om daarmee het verhaal van het Beleg van Grol in 1627 te vertellen aan bezoekers. Die show is inmiddels verouderd, maar werkte altijd goed. Het was destijds één van de eerste grote onderdelen die de ‘vestingstad’-infrastructuur heeft vormgegeven. Koen Klein Tuente: ‘Tegelijk merkten we hoe lastig het is om publiek goed te bedienen en vast te houden, je moet eigenlijk nog groter denken. Na tien jaar moest er iets gebeuren, de show was verouderd, en dat was het moment voor iets nieuws.’

Koen: ‘Als ik om me heen kijk zie ik de vergrijzing in onze regio toenemen en zal de bevolking komende jaren afnemen. Om de stad en de regio leefbaar te houden moet er iets gebeuren. Ik wil ook in een omgeving wonen waar iets te doen is. Waar levendigheid op straat is, dus ik kon niet achterover gaan leunen en dan naar een ander wijzen en zeggen wat er beter moet. Wij zijn de generatie die het in de vingers hebben en ook de morele verplichting om er iets aan te doen.’

Roy: ‘Ook wij waren vanuit het Stadsmuseum al een tijdje bezig om te zoeken naar een nieuwe plek om het thema van de Tachtigjarige Oorlog groots neer te zetten. Wij hebben nu een prachtig gebouw, maar wel met beperkingen. Uitbreiding is lastig vanwege de locatie en de monumentenstatus. Ben Bregman, adviseur vanuit Erfgoed Gelderland, opende ons de ogen en wees op de Oude Calixtus. Hij zei: jullie willen eigenlijk allemaal hetzelfde, waarom kijk je niet samen naar mogelijkheden voor gezamenlijk vertellen van het verhaal vanuit een historisch passende locatie?’

De twee stichtingen gingen aan tafel en bedachten het plan om een nieuw museum te creëren in de laatgotische Oude Calixtuskerk. De kerk is het enige stenen gebouw dat de hele Tachtigjarige Oorlog heeft meegemaakt en ‘ooggetuige’ was van de gebeurtenissen rond het beleg in 1627. Roy: ‘Wat is er nu mooier om op die historische plek een nieuw museum te gaan maken over de Tachtigjarige Oorlog en het sleutelmoment daarin met het Beleg van Grol te laten zien! Deze kerk heeft alles gezien en meegemaakt!’

Ook de gemeente Oost Gelre en provincie Gelderland zagen het belang om Groenlo te profileren als vestingstad uit de Tachtigjarige Oorlog en zegden hun medewerking toe voor het uitwerken van het plan. Het succes van de Slag Om Grolle maakt mensen extra alert op de betekenis van regiomarketing. Dat heeft ook economisch effect. ‘Wij denken met een nieuw belevingsmuseum de regio extra aantrekkelijk te maken voor toeristen.’, zegt Koen.

Ruim tien jaar geleden werd de Oude Calixtuskerk herbestemd. Sindsdien wordt de kerk, naast het doorgaande religieuze gebruik, verhuurd voor evenementen en draait de audiovisuele show voor bezoekers die meer willen weten over de Tachtigjarige Oorlog. Het bezoekersaantal van de kerk is in de afgelopen tien jaar gestegen. Koen: ‘De kerk is zelf een belangrijk collectiestuk voor het nieuwe museum. Tegelijk moest er een plan worden gemaakt om de kerk geschikt te maken als museum. En we moesten gaan bedenken wat we precies willen laten zien en met welke middelen? Daar hebben we zelf de expertise niet voor in huis.’ Roy vervolgt: ‘We hebben toen een pitch uitgeschreven voor tentoonstellingsmakers. In dat traject zijn we begeleid door een onafhankelijke procesbegeleider op het gebied van herbestemming van monumenten en culturele projecten.’

Vier partijen hebben uiteindelijk meegedaan aan de pitch en het winnende idee kwam van ontwerper Johan Akkerman in samenwerking met contentbureau iGlow en scenarioschrijver Sara van Gennip van KASKO, huis voor muziektheater. Uit het juryrapport: “In het ontwerp zijn heden en verleden, storytelling en presentaties in goede balans. De journalistieke aanpak biedt een kans om de bezoekers een eigen verhaal te laten vormen vanuit alle inzichten. Het gebouw en de objecten worden hierbij interactief ingezet. Daarnaast is er aansluiting met informatievoorziening in de omgeving.“

Roy: ‘In het winnende concept wordt gespeeld met de nieuwsgierigheid van de bezoeker. Ik wil graag weten waarom dit gebouw hier staat en welk verhaal erachter zit. Het basisidee is dat de bezoeker als nieuwsreporter met zijn microfoon op onderzoek gaat en het gebouw en objecten als ooggetuige laat spreken. Het gebruik van nieuwe communicatiemiddelen versterkt de rol van de objecten en maken het concept heel bijzonder. De ontwerpers werken met middelen als 3d-audio, een app, videomapping, games en luisterpalen. De bezoeker gaat stap voor stap met al die mediafragmenten de puzzel in elkaar leggen om het ware verhaal te achterhalen. Dat vonden we unaniem sterk aan het concept.’

De rol van het kerkgebouw als ooggetuige én drager van de geschiedenis is verwerkt in het verhaal. Door de zijbeuken van kerk loopt op verdiepingshoogte een loopbrug die van bovenaf symbolisch de plattegrond van een vesting vormt en die tegelijk het zicht van de bezoekers op de kerk versterkt. De bezoeker krijgt bij de ingang een microfoon met koptelefoon. Een (virtueel) meisje uit Groenlo vraagt de bezoeker haar te helpen om het ware verhaal achter al die oorlogsopgravingen te gaan ontdekken.

Dan begint het avontuur doordat de bezoeker via een nauwe trap de kerkruimte betreedt via een loopbrug die hoog door de kerk loopt. Koen: ‘Het mooie vind ik die mix aan middelen, die samen toch één verhaal vormen en tegelijk recht doen aan de verschillende behoeften van de jonge en oudere doelgroep. De sprekende objecten en muren zijn een mooi gekozen vorm, omdat je heel makkelijk met audio kan actualiseren of zaken toevoegen. Als het alleen film of games zijn, dan is het al gauw een dure vorm om het te actualiseren.’

De Slag om Grolle leeft in het stadje. In het nieuwe museum krijgen de Grollenaren zelf een belangrijke rol. In één thema gaat het over alle archeologische vondsten die mensen hier nog steeds regelmatig uit hun tuin vissen, een groeiende collectie van vondsten en foto’s door de inwoners uit deze streek. Dat gezamenlijke gevoel van trots op je eigen leefomgeving en dat laten zien aan anderen, is een mooi element in de plannen.’

Het nieuwe belevingsmuseum is nooit af, maar het is een museum dat zich langzaam vult en aanpast aan de actuele situatie. Er komt een werkgroep die de archeologische vondsten gaat inventariseren en beheren, en de foto’s toevoegt aan de digitale collectie die in het museum via een digitafel ontsloten wordt. Daaruit volgt ook een oproep aan de inwoners om hun vondsten op de foto te zetten en het verhaal erbij te vertellen. Zo gaat de geschiedenis leven voor de inwoners zelf en ook voor de bezoekers. De Slag om Grolle als tweejaarlijks event krijgt ook een plek, met verhalen van re-enactors en inwoners die zich al maanden van tevoren voorbereiden op het naspelen van de Slag en het dagelijkse stadsleven tijdens het evenement.

Tentoonstellingsvormgever Johan Akkerman: ‘De grens tussen museum en publiek vervaagt. Het publiek wil geïnformeerd worden, maar een jonger publiek wil ook participeren en zelf objecten of content inbrengen. Daar hebben we op ingespeeld in dit ontwerp. Het gaat niet alleen om de geschiedenis zelf, maar juist ook over de manier waarop we nu naar die geschiedenis kijken. Daarom is de rol als reporter gekozen. Je beslist zelf wat je wilt zien en horen, en door wie je je laat beïnvloeden. Elk verhaal heeft twee kanten.’

In de discussie over de Gouden Eeuw komt steeds terug dat er meer perspectieven zijn dan het gangbare verhaal tussen Spanje en de Nederlanden. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog verplaatste het strijdtoneel zich steeds meer naar het oosten en zuiden. Daar was weinig te merken van de toenemende welvaart in het westen en waaruit de term Gouden Eeuw is ontstaan. Vrij weinig mensen in het oosten hebben geprofiteerd van de toegenomen welvaart in ‘Holland’ en veel boeren werden door beide strijdende partijen geplunderd en vluchtten vaak voor het geweld. Er waren hier dorpen, waar bijna geen inwoners meer over bleven.

Groenlo kende steeds wisselende bezetters die hun eigen stempel drukten op de lokale identiteit. Maar de lange Spaanse bezetting bepaalt nu nog steeds de katholieke cultuur en volksaard van de bewoners. ‘Daarom zijn we in Groenlo nog steeds een beetje wars van al te veel oranjegezindheid. Groenlo was lang in Spaanse handen en dat is nog steeds een beetje te merken. We kijken hier heel anders naar de Gouden Eeuw dan in het westen.’, vertelt Koen.

Voor de tentoonstellingsmakers zijn dat interessante ingrediënten. Namelijk, mensen een bekend verhaal eens van een andere kant laten bekijken. Letterlijk ook. Door ze hoog door de kerk te laten lopen en ze met een microfoon naar de kerkmuren te laten gaan om te horen wat de kerk zelf te vertellen heeft. Het is mooi als alles klopt aan een museaal concept. The medium is the message, betoogde mediaprofeet Marshall McLuhan al in 1964.

Nieuwe middelen moeten het verhaal versterken, middelen staan nooit op zichzelf. Als bezoekers met hun microfoons op onderzoek gaan, moet er van alles te horen zijn, verschillende kanten van hetzelfde verhaal. En dat staat ook voor de manier waarop we sowieso naar geschiedenis kijken. Het is altijd subjectief en daarvan moet je je bewust zijn. Johan Akkerman: ‘Dat laten wij in dit ontwerp doorschemeren.’

Roy: ‘Op dit moment worden de deelbegrotingen gemaakt en maken we een financierings- en subsidieplan. Een zorgvuldig, langdurig en ook spannend proces. Niet alles is vooraf uitgewerkt, waardoor een flexibele opstelling van alle betrokkenen belangrijk is. En daarbij, kunnen we fondsen overtuigen van plan met dit ontwerp? We hebben contact met partnermusea voor bruiklenen, we praten actief met de gemeente en de provincie Gelderland over routes naar historische plekken in de Achterhoek en we leggen contact met partners uit de Euregio in Duitsland en België.’

Koen vult aan: ‘Of het allemaal gaat lukken, dat weten we nu nog niet. Ook de gevolgen van de huidige crisis kunnen we nu nog niet overzien. Maar we weten zeker dat als dit allemaal voor elkaar komt, we iets heel bijzonders in de Achterhoek krijgen. Een plek waar we eindelijk eens onze kant van het verhaal van de Gouden Eeuw kunnen vertellen op een verrassende manier.’

Virtual reality-beleving

Om stakeholders enthousiast te krijgen voor het nieuwe museum is het ontwerp omgezet in een ervaring in virtual reality. Het resultaat is verbluffend.


In virtual reality beleef je de architectonische aanpassing van de kerk met de stalen brugconstructie, mediaproducties en fragmenten van de storyline in interactief geluid. Immersive 3d-weergave met binauraal geluid (draait mee met je hoofd) en talloze geïntegreerde mediacontent. Het zit allemaal in deze virtual reality-presentatie van ongeveer 15 minuten.

Koen Klein Tuente: “Ongelofelijk hoe realistisch onze ambitie nu al te bekijken is. Een overtuigende tool om alle stakeholders aan boord te krijgen.”